?? یادداشت اختصاصی

??هژمونی "راست" در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران| از هاشمی رفسنجانی تا خاتمی

??دکتر فرشید هکی
??دبیرکل تشکل پیشتازان عدالت و حقوق ایرانیان

??در سال 1361 نخستین اقدام جدی در زمینه برنامه‌ریزی جامع برای کشور در دوران جمهوری اسلامی صورت پذیرفت. ضمن تلاش‌هایی که در این سال به عمل آمد، دستگاه برنامه‌ریز کشور برنامه‌ای به عنوان «برنامه توسعه اقتصادی ـ اجتماعی فرهنگی پنج‌ساله جمهوری اسلامی ایران» را برای دوره زمانی 1366-1362 تدوین و منتشر ساخت. اما این برنامه به تصویب مجلس نرسید و امکانی برای اجرا نیافت.

??پارادایم حاکم برتئوری‌های برنامه‌ریزی توسعه بعد از پایان جنگ در ایران تحت برنامه‌های اول و دوم توسعه به عنوان مانیفیست دولت هاشمی رفسنجانی، مبتنی بر تفکر سرمایه‌داری نئولیبرالیستی و رویکردهای خصوصی‌سازی و آزادسازی اقتصادی موسوم به سیاست‌های تعدیل اقتصادی بود.

??این سیاست‌ها، حتی به زعم نظریه‌پردازان نئولیبرال ایرانی نتایج مورد نظر و مطلوبی را به دنبال نیاورد.
??ساخت اقتصادی غیر تولیدی در ایران، عدم پرداخت متناسب مالیات توسط بخش خصوصی و نارسایی مدیریت‌های دولتی و تشدید نابرابری‌های اجتماعی و فشار تورمی روی جمعیت مزد و حقوق بگیر کشور از شاخصه‌هایی هستند که تدارک و رشد چنین وضعیتی را برنامه‌های عمرانی و الگوهای رشد برون‌زا از قبیل سیاست‌های تعدیل اقتصادی موجب گردیده است.

??در سطح جهانی نیز به واسطه شدت آثار سوء برنامه تعدیل ساختاری اکثریت قریب به اتفاق سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد همچون سازمان بین‌المللی کار، یونیسف، برنامه محیط زیست سازمان ملل، برنامه توسعه ملل متحد و ... از نیمه دوم دهه 1980 شروع به انتقادهای گسترده از آن نمودند و در این راستا باحمایت‌های وسیع از سوی اتحادیه‌های کارگری، سازمان‌های طرفدار حقوق بشر، سازمان‌های طرفدار محیط زیست و ... روبرو شدند و در نهایت، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را ناگزیر به انجام برخی تجدید نظرهای جدی نمودند که جریان انتقادی صریح نسبت به این سیاست‌ها تحت عنوان «اجماع پساواشنگتنی» نامیده شد.  که گویا خبر آن هنوز به گوش طرفداران متصلب سیاست‌های تعدیل اقتصادی در ایران نرسیده است!

??اما در خصوص برنامه‌های سوم و چهارم توسعه، می‌توان گفت که همان نگاه اقتصادی تئوریسین‌های اقتصادی راست مدرن (کارگزاران سازندگی به رهبری معنوی هاشمی رفسنجانی)، بر این برنامه‌ها نیز غلبه داشته است، با این تفاوت که پاره‌ای خرده المان‌های نگاه توسعه انسانی و دیدگاه‌های مشارکت‌محور سیاسی در دولت خاتمی در اجرای برنامه سوم  لحاظ گردیده است.